Kaplica chwarszczańska jako Niebieska Jerozolima

Kontynuacja dyskusji na dawnej platformie interaktywnej "Kaplica templariuszy w Chwarszczanach"
maciej
Posty: 309
Rejestracja: 12 lut 2009, 15:15

Kaplica chwarszczańska jako Niebieska Jerozolima

Post autor: maciej »

Rozpatrując symbolikę zakonnej kaplicy w Chwarszczanach, i to zarówno architektury i detali rzeźbiarskich jak i późniejszych polichromii, trzeba uświadomić sobie najpierw czym symbolicznie były dla chrześcijan w średniowieczu kościół czy kaplica. Kościoły w średniowieczu w ogóle obfitowały w symbolikę, ale ta związana z Niebieskim Jeruzalem wydaje się najpowszechniejsza i nadrzędna. Wiąże się to zapewne z wizją Końca Świata, Sądu Ostatecznego i Nowej Jerozolimy opisanych w Apokalipsie św. Jana. Drugim tekstem Biblii, który jest tutaj istotny jest wizja z Księgi Ezechiela, niejako zapowiadająca Objawienie św. Jana.
Idea Niebieskiej Jerozolimy związana jest z najważniejszym dla każdego chrześcijanina momentem - momentem końca czasu, jego spełnienia, otwarcia Nieba dla wszystkich sprawiedliwych. To jest Ósmy Dzień Stworzenia - ta chwila, na którą chrześcijanie czekają od nadejścia i męczeńskiej śmierci Chrystusa. Nadzieja i sens. Każdy chrześcijanin chciał i mógł zobaczyć w średniowiecznym kościele to, co zostało obiecane, w postaci choćby architektoniczno-rzeźbiarsko-malarskich realizacji i ich powszechnie rozumianych znaczeń.
Należy tu wspomnieć, że w średniowieczu symbol traktowany był nieco inaczej niż wspołcześnie - zdecydowanie serio. Bywał utożsamiany z przedmiotem lub pojęciem, które symbolizował. Biorąc to pod uwagę - wchodzący do kościoła, mógł na krótko, na czas Mszy Świętej, znaleźć się w przedsionku Nowej Jerozolimy, nowej Ziemi Obiecanej. Mógł ją zabaczyć i mieć nadzieję, że kiedyś dostąpi chwały, by się do niej dostać.
W kościołach nie znajdziemy jednak najczęściej dokładnego odwzorowania opisu z Apokalipsy św. Jana lub wizji Ezechiela, lecz nawiązanie symboliczne. Zawsze jednak zrozumiałe dla wiernych.

Ważne dla zrozumienia symboliki było wyobrażenie miejsca, w którym nastąpiło nadejści Nowej Jerozolimy. Oczywistym było przekonanie, że nastąpi to w Ziemi Świętej, najpewniej w miejscu, w którym odszedł poprzednio do Nieba, czyli na Górze Oliwnej (Ewangelia wg świętego Łukasza 24,50; Dzieje Apostolskie 1,9-11), lub, na zasadzie analogii, tam gdzie powrócił ostatnio, czyli tam gdzie zmartwychwstał - w Świętym Grobie. To jest główna przyczyna przez którą tak wielkie znaczenie dla chrześcijan ma Ziemia Święta i Święty Grób traktowany jak Nowa Świątynia. Dlatego też w symbolice średniowiecznych kościołów tyle odniesień do Świętego Grobu i dlatego każdy kościół jest uprawniony do nazywania go Świątynią. Poprzez symbol, każdy kościół jest przecież Nową Świątynią.

Według Jarosława Jarzewicza (Gotycka architektura Nowej Marchii. Budownictwo sakralne w okresie Askańczyków i Wittelsbachów, Poznań, 2000) „już Josef Schmoll wysunął sugestię o symbolicznym znaczeniu kaplicy chwarszczańskiej jako Niebiańskiego Jerusalem, wskazując na obronny charakter fasady, którą określał jako wizerunek bramy miejskiej. Schmoll pośrednio wskazywał na jerozolimski kościół Grobu św. jako pierwowzór Chwarszczan za pośrednictwem Sainte Chapelle lub paryskiego kościoła templariuszy” – co Jarzewicz uznał za nieuzasadnione (nie wiem jednak, czy dotyczyło to całej koncepcji Świętego Grobu jako wzoru, czy samego pośrednictwa paryskich budowli).

Symboliczne nawiązania architektury i detali oraz polichromii kaplicy w Chwarszczanach:
- Dwuwieżowa fasada jako symboliczna brama Nowego Jeruzalem. Tak ten typ fasady był interpretowany w średniowieczu. To chodzi o Wschodnią Bramę (prowadzącą na wschód), gdyż „Potem podniósł mnie duch i zaprowadził mnie do wschodniej bramy świątyni Pańskiej, zwróconej ku wschodowi.[…] I odeszła chwała Pańska z granic miasta, i zatrzymała się na górze, która leży na wschód od miasta.” (Księga Ezechiela, rozdział 11).
- Orientacja kościoła jest również odniesieniem do Apokalipsy i do proroctwa Ezechiela (jak powyżej).
- Symboliczne dwanaście kolumn w kościołach - również w Chwarszczanach 12 kolumn i służek - nawiązanie do symbolicznej dwunastki w opisie Nowej Jerozolimy w Apokalipsie.
- Trzy przęsła nawy (liczba trzy).
- Podział na dwie części: nawa prostokątna i prezbiterium będące częścią oktagonu. Jest to symboliczne przedstawienie Świętego Grobu. Oktogon jest symbolem zetknięcia ziemi i Nieba - przez połączenie w oktogonie symboliki kwadratu (ziemi) i koła (Nieba), poprzez przecięcie których powstaje ośmiobok.
- Symbol ośmioboku widoczny w postumentach świętych dziewic w prezbiterium i w architekturze Niebieskiej Jerozolimy.
- Dwunastu apostołów jako dwanaście fundamentów lub bram Niebieskiej Jerozolimy i świadków Chrystusa: „Nie wasza to rzecz znać czasy i chwile, które Ojciec ustalił swoją władzą, ale gdy Duch Święty zstąpi na was, otrzymacie Jego moc i będziecie moimi świadkami w Jerozolimie i w całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziemi” (Dzieje Apostolskie 1,8).
- Architektura Niebieskiej Jerozolimy nad postaciami polichromii - widok namalowany z niedoskonałej żabiej perspektywy.
- Tła postaci w formie wycinków kopuły z okulusem. W części obrazów widoczny kasetonowy wzór. Jest to nawiązanie do kopuły Anastasis Świętego Grobu, poprzez kasetonową kopułę Panteonu.

Właścicielami Chwarszczan byli krzyżowcy – zakony rycerskie templariuszy i joannitów - elity. Obydwa rozumiały symbolikę Niebieskiej Jerozolimy szczególnie mocno, czemu dały wyraz poprzez architekturę detal (templariusze), czy polichromie i ich jednolity program (joannici).
Rozwinięciem tezy jest to, że tacy ludzie nie ptrzebowali „Biblii pauperum”, nie musieli więc powtarzać tamtego typu przedstawień i symboliki - mogli pokazać to, co zgodne jest z nauką Kościoła, ale znajduje się na następnych, wyższych, poziomach wiary.
Przedstawienie czegoś według jakiegoś programu jest wizją stworzoną po to, by zrozumieli ją ci, kórzy są jej docelowymi odbiorcami. Dla nich to był jasny przekaz - przejrzysty i zrozumiały.
Tak wyraźna symbolika Nowej Jerozolimy, jak to ma miejsce w Chwarszczanach, wskazuje na wyraźne akcentowane Ziemi Świętej, Jerozolimy i Świętego Grobu - Nowej Świątyni - jako głównych celów zakonów krzyżowych.
ODPOWIEDZ